<p>Edward Conze quả thật đ&atilde; l&agrave;m được điều tưởng như kh&ocirc;ng thể l&agrave;m được l&agrave; giới thiệu tổng qu&aacute;t về lịch sử ph&aacute;t triển của Phật gi&aacute;o bằng một c&aacute;ch ngắn gọn nhất c&oacute; thể được, m&agrave; vẫn th&acirc;u t&oacute;m được đầy đủ những g&igrave; cần thiết.<br />
Mặc d&ugrave; bản th&acirc;n l&agrave; một Phật tử, Conze vẫn lu&ocirc;n giữ được khoảng c&aacute;ch kh&aacute;ch quan cần thiết khi tr&igrave;nh b&agrave;y c&aacute;c vấn đề về lịch sử Phật gi&aacute;o. Hơn thế nữa, ngay khi đề cập đến c&aacute;c bộ ph&aacute;i kh&aacute;c nhau, &ocirc;ng cũng kh&ocirc;ng bao giờ để cho ng&ograve;i b&uacute;t của m&igrave;nh nghi&ecirc;ng về theo những khuynh hướng tư tưởng m&agrave; m&igrave;nh đ&atilde; chọn. V&agrave; đ&acirc;y ch&iacute;nh l&agrave; yếu tố đ&atilde; tạo được sự tin cậy cần thiết cho một t&aacute;c phẩm c&oacute; t&iacute;nh c&aacute;ch sử học như thế n&agrave;y.<br />
Conze cũng tạo được cho tập s&aacute;ch của m&igrave;nh một cấu tr&uacute;c rất chặt chẽ. Mặc d&ugrave; với những sự kiện kh&aacute; d&agrave;y đặc diễn ra trong hơn 2.500 năm m&agrave; chỉ với kh&ocirc;ng đầy 150 trang s&aacute;ch Anh ngữ, &ocirc;ng đ&atilde; kh&ocirc;ng l&agrave;m cho người đọc phải cho&aacute;ng ngợp bởi sự dồn n&eacute;n của ch&uacute;ng. Bằng một sự li&ecirc;n kết kh&eacute;o l&eacute;o, &ocirc;ng đ&atilde; tr&igrave;nh b&agrave;y tất cả theo một c&aacute;ch kh&aacute;i qu&aacute;t nhất m&agrave; vẫn bao h&agrave;m được những chi tiết cốt l&otilde;i cần thiết nhất. Trong một chừng mực n&agrave;o đ&oacute;, t&ocirc;i c&oacute; cảm gi&aacute;c li&ecirc;n tưởng nghệ thuật tr&igrave;nh b&agrave;y của &ocirc;ng như những n&eacute;t chấm ph&aacute; độc đ&aacute;o của một nh&agrave; danh họa thủy mặc.<br />
&nbsp;Nhưng lịch sử ph&aacute;t triển của một t&ocirc;n gi&aacute;o, nhất l&agrave; khi t&ocirc;n gi&aacute;o ấy l&agrave; Phật gi&aacute;o, kh&ocirc;ng thể chỉ bao gồm những sự kiện, m&agrave; điều cần thiết v&agrave; thậm ch&iacute; c&ograve;n quan trọng hơn nữa ch&iacute;nh l&agrave; c&aacute;c khuynh hướng tư tưởng với sự h&igrave;nh th&agrave;nh v&agrave; ph&aacute;t triển của ch&uacute;ng. V&agrave; việc tr&igrave;nh b&agrave;y ngắn gọn những vấn đề v&ocirc; c&ugrave;ng phức tạp, đa dạng, đ&ocirc;i khi rất trừu tượng n&agrave;y thật kh&ocirc;ng dễ d&agrave;ng ch&uacute;t n&agrave;o. Người viết nếu kh&ocirc;ng nắm vững tất cả mọi vấn đề v&agrave; tu&acirc;n theo một phương ph&aacute;p tr&igrave;nh b&agrave;y hết sức khoa học, th&igrave; chắc chắn sẽ kh&ocirc;ng tr&aacute;nh được sự lạc lối trong khu rừng tư tưởng đầy b&iacute; ẩn của Phật gi&aacute;o. Conze đ&atilde; l&agrave;m được điều kh&oacute; l&agrave;m, v&agrave; thậm ch&iacute; c&ograve;n l&agrave;m rất tốt, khi &ocirc;ng giới thiệu hầu như tất cả những khuynh hướng tư tưởng lớn kh&aacute;c nhau trong Phật gi&aacute;o, v&agrave; n&ecirc;u l&ecirc;n được sự kh&aacute;c biệt cơ bản nhất của ch&uacute;ng.<br />
&nbsp;</p>